Το κλειδί για την ομαλότητα στην αγορά ενέργειας: Διατήρηση ισορροπιών και πλουραλισμός συμμετοχών με στοχευμένες παρεμβάσεις

Το 2021 κατατάσσεται οπωσδήποτε στις δύσκολες χρονιές για την αγορά ενέργειας. H ανεξέλεγκτη αύξηση των διεθνών τιμών του φυσικού αερίου σε πενταπλάσιο και πλέον επίπεδο σε σχέση με αυτές των προηγούμενων ετών ανέτρεψαν τα δεδομένα στις οικονομίες των ευρωπαϊκών και όχι μόνο κρατών που έχουν διασυνδεθεί με το καύσιμο αυτό.

Στην χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας η συμμετοχή των μονάδων φυσικού αερίου μετακύλησε τις εν λόγω αυξήσεις στις τιμές χονδρικής του ηλεκτρισμού φθάνοντας τες μεσοσταθμικά σε επίπεδα άνω των 200 ευρώ/MWh, οι οποίες υπό την επιφύλαξη των μέτρων επιδότησης των λογαριασμών που λαμβάνει κάθε φορά η Πολιτεία, νομοτελειακά απειλούν να καταλήξουν στους καταναλωτές.
Επειδή ωστόσο οι επιδοτήσεις ως εργαλείο άμυνας στις υπέρογκες τιμές του φυσικού αερίου, που θα διατηρηθούν όπως φαίνεται ψηλά και το 2022 ενώ η αποκλιμάκωση τους στα παλαιά χαμηλά επίπεδα δεν προβλέπεται σε κάθε περίπτωση, δεν δύναται επ’ αόριστο να συνεχίσουν και επίσης δεν καλύπτουν το σύνολο της κατανάλωσης παρά μόνο τις 300 πρώτες kWh ανά μήνα εκάστου λογαριασμού χαμηλής τάσης, ο προσανατολισμός καλόν είναι να τυγχάνει και διαρθρωτικός.

Τα οικονομικά οφέλη από τις ΑΠΕ να περνούν στους καταναλωτές

Προς την κατεύθυνση αυτή η χώρα μας οφείλει καταρχήν να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να μειώσει την εξάρτηση της από το εισαγόμενο φυσικό αέριο στην ηλεκτροπαραγωγή και δεν υπάρχει άλλος δρόμος γι’ αυτό από την αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ με παράλληλη ταχεία ανάπτυξη και υποδομών αποθήκευσης.

Ταυτόχρονα, απαιτείται να μεταβληθεί και ο τρόπος τιμολόγησης της ενέργειας, ώστε τα οικονομικά οφέλη από τις φθηνές ΑΠΕ να περνούν αυτόματα σε όλους τους καταναλωτές. Σήμερα, δυστυχώς, με τον απαρχαιωμένο τρόπο που συντελείται η εν λόγω διαδικασία, δεν επωφελούνται όλοι από τις χαμηλές έως και στο 1/5 τιμές των ΑΠΕ συγκριτικά με το ρεύμα που παράγεται από φυσικό αέριο και έτσι απαιτείται διαρκώς η νομοθετική παρέμβαση του Κράτους στο που και πως θα διανεμηθούν τα πλεονάσματα που δημιουργούνται στον Ειδικό Λογαριασμό ΑΠΕ (ΕΛΑΠΕ) από την λειτουργία φθηνών ανανεώσιμων πηγών.

Με τον τρόπο, ωστόσο, αυτό παράγονται εγγενώς ασυμμετρίες μεταξύ των καταναλωτών που λαμβάνουν επιδότηση που καλύπτει επαρκώς την κατανάλωση τους, σε σχέση με αυτούς που είτε δεν λαμβάνουν καθόλου όπως λ.χ. οι καταναλωτές μέσης τάσης αλλά και όσους στην χαμηλή τάση έχουν σημαντικά υψηλότερες των 300 kWh/μήνα καταναλώσεις.

Ενσωμάτωση του ΕΤΜΕΑΡ

Η λύση για να εκσυγχρονιστεί ο μηχανισμός τιμολόγησης δεν είναι άλλη από την ενσωμάτωση του ΕΤΜΕΑΡ στο κόστος της Προμήθειας. Έτσι σε φάσεις, όπως λ.χ. το τελευταίο 6μηνο, που η τιμή εκκαθάρισης της χονδρεμπορικής αγοράς είναι υψηλότερη από την μεσοσταθμική τιμή αποζημίωσης των ΑΠΕ ή ακόμη σε περιπτώσεις που συνυπολογιζόμενων και των υπολοίπων πόρων -λ.χ. από δικαιώματα ρύπων, εγγυήσεις προέλευσης, τελών αδειοδότησης ΑΠΕ κλπ, που εισρέουν στον ΕΛΑΠΕ επαρκούν τα έσοδα από την χονδρεμπορική αγορά για να διατηρείται αυτός ισοσκελισμένος, οι Προμηθευτές μέσω μιας φιλοσοφίας δυναμικής τιμολόγησης όχι μόνο δεν θα χρεώνονται και αλυσιτελώς χρεώνουν τους πελάτες τους κόστος για τις ΑΠΕ αλλά θα απολαμβάνουν αμφότεροι μια καθαρή μείωση στην τιμή κάθε κιλοβατώρας.

Οι χρεώσεις δηλαδή, με δεδομένο ότι οι ΑΠΕ καλύπτουν κατά μέσο όρο πάνω από το 1/3 της ζήτησης, θα προσεγγίζουν τρόπον τινά το μεσοσταθμικό κόστος ηλεκτρικής ενέργειας αντί του οριακού που ισχύει σήμερα, χωρίς μάλιστα να απαιτείται να αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας της χονδρεμπορικής αγοράς και που θα δημιουργούσε πλείστα όσα άλλα προβλήματα στην σύζευξη των αγορών πανευρωπαϊκά, εξ’ ου και η αντίδραση της Κομισιόν.

Tο υπουργείο ενέργειας εμφανίστηκε εσχάτως θετικό προς μια τέτοια μεταρρύθμιση και ευελπιστούμε να την υλοποιήσει, παρά τις μεμονωμένες αντιδράσεις καταναλωτών ΥΤ που σε κάθε περίπτωση χαίρουν ειδικής μεταχείρισης, οπότε οι απόψεις που εκφράζουν δεν είναι αντιπροσωπευτικές του συνόλου των καταναλωτών.

Το διακύβευμα άλλωστε είναι πλέον πολύ μεγάλο και αφορά στην πραγματική μείωση των λογαριασμών ρεύματος για όλους. Μια μείωση που οδηγείται από τις κατά τουλάχιστον πέντε φορές φθηνότερες του φυσικού αερίου ΑΠΕ.

Μονιμότερες μεταρρυθμίσεις στην αγορά

Κατά τα λοιπά το 2021 μέσω κατάλληλων ρυθμιστικών παρεμβάσεων ελέγχθηκαν φλέγοντα ζητήματα αστοχιών στο Target Model και εν προκειμένω στις αγορές εξισορρόπησης, που απείλησαν σοβαρά την Προμήθεια, τις ΑΠΕ, τον ΕΛΑΠΕ και τους καταναλωτές στο σύνολο τους.

Το στοίχημα, καθώς φαίνεται, για το νέο έτος είναι η αντικατάσταση των προσωρινών μέτρων από μονιμότερες μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του Market Reform Plan και που πρέπει να αποβούν αποδοτικές, διότι σε διαφορετική περίπτωση η επανάκαμψη των προβλημάτων σε συνδυασμό και με την κρίση τιμών στο φυσικό αέριο θα είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν. Λ.χ. η διάκριση της ενέργειας ανακατανομής από αυτήν της πραγματικής εξισορρόπησης, στο βαθμό που θα αποβεί επιτυχημένη, θα αποτελέσει θετική τομή.

Την ίδια ώρα όμως η διεύρυνση των ορίων των τιμών στις αγορές με επαναφορά της δυνατότητας για αρνητικές προσφορές αξιών στην καθοδική αγορά ενέργειας εξισορρόπησης χωρίς μάλιστα να υπάρχει πλουραλισμός συμμετοχών, παραμένει κίνηση υψηλού ρίσκου για το ρηχό επίπεδο ανταγωνισμού που καταγράφεται στην ελληνική χονδρεμπορική αγορά και στις πρακτικά ανύπαρκτες (αφορούν έως το 3% του όγκου της προημερήσιας) σε όγκο ενδοημερήσιες αγορές.

Διαγωνισμοί ΑΠΕ και μικρά φωτοβολταϊκά

Τέλος, σε ότι αφορά τις ΑΠΕ καθαυτές, στα φωτοβολταϊκά το περασμένο έτος λόγω των συνεπειών της πανδημίας καταγράφηκαν αυξήσεις στις διεθνείς τιμές των πάνελς κατά περίπου 40%, που σχετίζονται τόσο με την αύξηση του κόστους παραγωγής τους όσο και με τους ναύλους μεταφοράς.

Παρόμοια δυσμενής κατάσταση καταγράφηκε στις μεταλλικές βάσεις και στα καλώδια λόγω της αύξησης της τιμής διεθνώς σε χάλυβα και χαλκό. Παρουσιάστηκε λοιπόν το παράδοξο οι Τιμές Αναφοράς (ΤΑ) στους διαγωνισμούς ΡΑΕ να μειώνονται σε επίπεδα ακόμα και κάτω των 40 ευρώ/MWh αντί 50 ευρώ/MWh πέρυσι, την ώρα που τα κόστη εγκατάστασης Φ/Β μονάδων αυξήθηκαν μεσοσταθμικά κατά 15-20%.

Το υπουργείο με γνώμονα την προστασία του μοντέλου των διαγωνισμών ΡΑΕ έλαβε με τον ν. 4843/2021 μέτρα εν τοις πράγμασι προστασίας των μη καθετοποιημένων συμμετεχόντων, δηλαδή όσων δεν έχουν τη δυνατότητα να συνάψουν PPAs με τον εαυτό τους ώστε να πωλούν το ρεύμα τους οιονεί απευθείας στους καταναλωτές στα λ.χ. 120+ ευρώ/MWh εγκαταλείποντας έτσι εκ των υστέρων του εκάστοτε διαγωνισμού τις ζημιογόνες ΤΑ των ~40 ευρώ/MWh.

Παρόλα αυτά η επιτυχία του εγχειρήματος, όπως εξαγγέλθηκε, για δημιουργία νέας κατηγορία διαγωνισμών μικρών Φ/Β έργων παραμένει ερωτηματικό, αφού θα πρέπει επιπλέον να ελεγχθεί η σκιώδης υπερσυγκέντρωση σε ελάχιστους παίκτες όλων των έργων που θα συμμετέχουν, όπως καταγράφηκε πολλάκις στο παρελθόν.

Σε κάθε περίπτωση η πρωτοβουλία του υπουργείου να δώσει λίγο επιπλέον χώρο για νέες αιτήσεις σε μικρά Φ/Β έργα έως 500kW εκτός διαγωνισμών κρίνεται απολύτως θετική. Στον ανερμάτιστο αντίλογο που ακούστηκε πως τάχα τα 65 ευρώ/MWh κάποιων μικρών έργων ζημιώνουν τον καταναλωτή ενώ τα 35-40 ευρώ/MWh κάποιων άλλων φαραωνικών πάρκων καθετοποιημένων παικτών τάχα τον ωφελούν, ας επαναλάβουμε πως ένας καθετοποιημένος συμμετέχων απολαμβάνει της μοναδικής δυνατότητας να πωλεί την παραγωγή του οιονεί απευθείας στους καταναλωτές σε τιμές 120+ ευρώ/MWh αποκομίζοντας υπερκέρδη. Οπότε και δεν αντιλαμβανόμαστε εξ’ αρχής ποιος ο λόγος συμμετοχής τους σε διαγωνισμό ΡΑΕ.

Κατά δεύτερον αν για λόγους στρατηγικών επικράτησης συμμετάσχει σε διαγωνισμό και κατοχυρώσει μια «χαμηλή» ΤΑ λ.χ. στα 35 ευρώ/MWh, ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν. 4843 έχει τη δυνατότητα να καταγγείλει την σύμβαση του με ΔΑΠΕΕΠ και μετά από τέσσερα χρόνια να απαλλαγεί της χαμηλής αυτής τιμής πουλώντας πλέον το ρεύμα του στον καταναλωτή στα 120+ ευρώ/MWh για όλα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του έργου.

Εν κατακλείδι λοιπόν όχι μόνο δεν θα υπάρχει όφελος για τον καταναλωτή από την φαινομενικά χαμηλή τιμή του διαγωνισμού, αλλά επιβάρυνση. Όπως πολλές φορές έχουμε το τελευταίο διάστημα πει, ζούμε συνθήκες που το ρυθμιζόμενο αποβαίνει φθηνότερο του ανταγωνιστικού.

Πλουραλισμός μέσω μικρομεσαίων επενδυτών

Υπό το φως των ανωτέρω η Πολιτεία καλόν είναι να συνεχίσει να διατηρεί τον πλουραλισμό των συμμετοχών στις νέες ΑΠΕ και ιδίως στα φωτοβολταϊκά, όπου συμμετέχουν ως ανεξάρτητοι παραγωγοί χιλιάδες μικρομεσαίοι, οι οποίοι μέσω ρυθμιζόμενων ΤΑ πολύ φθηνότερων των ανταγωνιστικών χονδρεμπορικών τιμών επιδοτούν σταθερά τους καταναλωτές, αποφεύγοντας παράλληλα την υπερσυγκέντρωση, τα ολιγοπώλια και τον αφελληνισμό που δύναται αυτά να οδηγήσουν μέσω εξαγορών και όχι μόνο.