ΟΤΑΝ ΟΙ ΚΟΛIΓΟΙ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΛΙΤΕΣ – ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ

ΚΟΛΗΓΟΙ
Η εξέγερση των αγροτών στο Κιλελέρ, η πιο αιματηρή στιγμή στην αγροτική διαμαρτυρία των αρχών του 20ού αιώνα, δεν είχε ούτε τη μαζικότητα ούτε τη διάρκεια για να επιβληθεί. Κράτησε όμως ζωντανό το αίτημα για γη και ελευθερία
Γράφει ο Χάρης Αθανασιάδης, καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Ενας δεκαετής πόλεμος υπήρξε η θρυαλλίδα που απελευθέρωσε αντιλήψεις και χειραφέτησε τις συνειδήσεις των ακτημόνων. Ένας τόπος μνήμης που τείνει να ξεχαστεί. Η «πυρκαγιά στη Θεσσαλία», που πυρπολούσε τη συλλογική μνήμη της μεταπολίτευσης, αφέθηκε να σβήσει στα τρυφηλά 90s. Οι συγκρούσεις που ξέσπασαν τότε ανάμεσα στους εξεγερμένους αγρότες και τον στρατό στη Λάρισα και στα γύρω χωριά άφησαν πίσω τους τέσσερις νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Οι κολίγοι κέρδισαν τη συμπάθεια της κοινής γνώμης, μα γη και ελευθερία δεν κέρδισαν.

Πριν από τη δεκαετία των πολέμων (191 2-22) η ζωή στον κάμπο ήταν προκαθορισμένη, σχεδόν ακίνητη.

Στα τσιφλίκια οι κολίγοι καλλιεργούσαν δημητριακά με απαρχαιωμένες μεθόδους και παρήγαν λιγοστά: όσα απαιτούσαν οι επιστάτες για τον τσιφλικά (το ένα τρίτο ή το μισό της παραγωγής) και όσα χρειάζονταν οι ίδιοι για να συντηρούν την πικρή, θαμμένη στο χώμα ζωή τους. Αυτά με τους Τούρκους από την εποχή του Αλή πασά έως το 1881, τα ίδια και χειρότερα με τους Έλληνες που ήρθαν κατόπιν ως νέα αφεντικά.

Από τα συνολικά 658 θεσσαλικά χωριά, τα 460 -με τα σπίτια, τα κτήματα, τα δέντρα και τα ζώα τους- λογίζονταν ιδιοκτησίες μιας χούφτας ατόμων με ηχηρά ονόματα: Ζάππας, Στεφάνοβικ, Ζαρίφης, Ζωγράφος
Τα πράγματα ήρθαν έτσι διότι η Θεσσαλία δεν ελευθερώθηκε με επανάσταση ώστε η γη να περάσει στο κράτος και να μοιραστεί ύστερα στους ακτήμονες, όπως έγινε στην παλαιά Ελλάδα. Προσαρτήθηκε με συνθήκη που διασφάλιζε τα έγγεια δικαιώματα των Τούρκων, οι οποίοι τα ρευστοποίησαν πουλώντας σε Ρωμιούς εμπόρους και τραπεζίτες της Πόλης.

Φυλλομετρώντας μελέτες για το αγροτικό ζήτημα το μάτι μου σκάλωσε σε μια υποσημείωση:
«Εν τοις χωρίοις Γριζάνω, Νεοχωρίω και ιδίως εν Ζάρκω, η εκεί επιστασία του Χρηστάκη Ζωγράφου μετετράπη εις αληθές κράτος εν κράτει»

Στις 5 Μαρτίου του 1883 αγορεύει ο βουλευτής Τρικάλων Νικόλαος Τορμπάζης και περιγράφει πώς 100 φυγόδικοι Αλβανοί ληστές, μισθοφόροι του Ζωγράφου, εισβάλλουν στα χωριά «εν φοβερά πανοπλία» και με απειλές, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους αρπάζουν τη σοδειά και πιέζουν τους κολίγους να υπογράψουν μισθωτήρια, να αποδεχθούν δηλαδή ότι οι γη δεν τους ανήκε, πως είναι απλοί νοικάρηδες κι ας την καλλιεργούσαν πάππου προς πάππου.

Σύντομη βιογραφία Ν. Τορμπάζη:
τορμπαζης
βουλευτης τρικαλων
Σε ένα από αυτά τα χωριά, στο Γριζάνο, γεννήθηκα και μεγάλωσα. Στα διπλανά, στο Νεοχώρι και το Ζάρκο, είχα φίλους πολλούς και τα πρώτα μου φλερτ.

Αίφνης η ατομική ιστορία συνάντησε τη μεγάλη, απέκτησε βάθος. Έψαξα περισσότερο: Τα τρία χωριά τα είχε αγοράσει ο Χρηστάκης Ζωγράφος από τους απόγονους του Αλή Πασά το 1874, επτά χρόνια πριν από την προσάρτηση. Καθώς ήταν «ιμλιάκια» και όχι τσιφλίκια, απολάμβαναν δηλαδή σχετική ελευθερία, αντέδρασαν σθεναρά στην πλήρη υποταγή τους, άντεξαν στις πιέσεις και δεν υπέγραψαν μισθωτήρια.

Όμως στις περισσότερες εξεγέρσεις «το δίκαιον κατεπνίγη απέναντι της παντοδυναμίας του χρυσού και ήδη αι στρατιωτικοί λόγχαι αντικατέστησαν το γιαταγάνι των μισθοφόρων του Ζωγράφου», όπως παραστατικά έγραφε η τρικαλινή εφημερίδα «Οι Εργάται» (31 Μαρτίου 1884). Ετσι ήταν στα περισσότερα χωριά τον περισσότερο καιρό: οι περισσότεροι αγρότες έσκυβαν το κεφάλι, έσκαβαν τη γη, προσεύχονταν και περίμεναν καλύτερες μέρες. Ήταν κολίγοι – αυτός ήταν ο κόσμος τους. Κι ύστερα ήρθαν οι πόλεμοι.

Το 1912, όταν ξεκίνησαν για τη Μακεδονία, οι νέοι του κάμπου ελάχιστα διέφεραν από τους παππούδες τους. Όσοι μήνες μετά (κάποιοι χρόνια) επέστρεψαν ήταν πολύ διαφορετικοί από εκείνους. Συνάντησαν συνομηλίκους τους από μέρη μακρινά που σκέφτονταν διαφορετικά και οι ορίζοντες άνοιξαν· μάθανε να πολεμούν και όποιος ελευθέρωσε άλλους τόπους δεν θα έμενε σκλάβος στον δικό του. Αυτή την αλλαγή του κολίγα είδε ο Βενιζέλος, ο πιο διορατικός πολιτικός της εποχής.

Το 1917, μες στους πολέμους, αγνόησε τις αντιδράσεις και ψήφισε επιτέλους την αγροτική μεταρρύθμιση που σερνόταν για τέσσερις δεκαετίες. Μέχρι το 1924 περί το 70% της θεσσαλικής γης απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε στους ακτήμονες.

Συμβαίνει κάποτε άνθρωποι φυλακισμένοι σε υλικές και διανοητικές δομές που φαντάζουν ανίκητες να σπάνε τα δεσμά μέσα από διαδρομές απρόβλεπτες. Η εξέγερση των αγροτών στο Κιλελέρ, η πιο αιματηρή στιγμή στην αγροτική διαμαρτυρία των αρχών του 20ού αιώνα, δεν είχε ούτε τη μαζικότητα ούτε τη διάρκεια για να επιβληθεί. Κράτησε όμως ζωντανό το αίτημα για γη και ελευθερία, ωσότου ήρθαν οι πόλεμοι. Αυτοί μεταμόρφωσαν τελικώς τους δούλους σε πολίτες, τους κολίγους σε ιδιοκτήτες.

Ως Θεσσαλοί συνεπώς, και όχι μόνο, οφείλουμε κάμποσο στους παππούδες μας, όσους πολέμησαν στις πεδιάδες του βορρά και στα βουνά της ανατολής. Στο ηρώο της πλατείας στη γενέτειρά μου μέτρησα 20 ονόματα. Σε ένα χωριό 1.200 κατοίκων, τότε, 20 δεν επέστρεψαν. Δεν δούλεψαν τα χωράφια που θα αποκτούσαν, δεν παντρεύτηκαν τα κορίτσια που ονειρεύτηκαν, δεν πρόλαβαν παιδιά και εγγόνια να τους θυμούνται.

Μα δεν τους πρέπει η συμπόνια·. Να τους φανταστούμε πρέπει σε μια πλαγιά της Μακεδονίας να στρίβουν τσιγάρο σε μια ανάπαυλα της μάχης και να νιώθουν ελεύθεροι.

ΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΕΙΟΥ
Back to top button